Rodzicielstwo to nie egzamin, do którego można się wykuć i zdać na piątkę. Nie da się przygotować gotowego planu, który zapewni dziecku szczęśliwe życie oraz sukcesy na każdej możliwej płaszczyźnie. A jednak wiele mam i tatów wciąż tego szuka – złotej zasady, niezawodnej metody, przepisu na „dobrego rodzica”.
Najważniejsze informacje
- Mowa należy do najważniejszych umiejętności, które rozwijają się u dziecka.
- Rozwój mowy u dziecka jest kwestią indywidualną, ale przebiega w pewnych ramach.
- Na rozwój mowy u dziecka wpływają czynniki środowiskowe, genetyczne oraz zdrowotne.
- Rodzice mogą częściowo wpływać na rozpoczęcie mówienia u swoich dzieci.
- W przypadku zauważonych nieprawidłowości w zakresie rozwoju mowy u dziecka należy skontaktować się z lekarzem pediatrą lub logopedą.
Znaczenie mowy w życiu dziecka
Mowa to niezwykle ważna umiejętność dla funkcjonowania w społeczeństwie, ale przynosi też określone korzyści dla dziecka. Przede wszystkim pozwala maluchowi na komunikację. Jasne wyrażanie swoich potrzeb czy budowanie relacji z rodzicem mają niebagatelne znaczenie dla dalszego rozwoju. W późniejszym okresie mowa umożliwia kontakt z rówieśnikami i nawiązywanie przyjaźni, które również odgrywają istotną rolę m.in. w budowaniu poczucia własnej wartości.
W jakim wieku dziecko zaczyna mówić? Etapy rozwoju mowy u malucha
Nie wszyscy przyszli rodzice wiedzą o tym, że już w okresie prenatalnym zachodzą procesy, które warunkują prawidłowy rozwój mowy u dziecka. A mają one wpływ także na późniejsze postępy w tym zakresie. Oprócz budowy anatomicznej i kształtowania aparatu mowy znaczenie ma tu również układ słuchu. W trzecim trymestrze ciąży płód zaczyna być wrażliwy na głosy dochodzące z zewnątrz. Zatem już w brzuchu mamy rozpoczyna się tak naprawdę nauka mówienia. To tak zwany etap przygotowawczy. Po urodzeniu nabywanie wszelkich umiejętności u malucha przebiega w sposób indywidualny. Kiedy zatem dziecko powinno zacząć mówić? Można wyróżnić cztery główne i uniwersalne etapy rozwoju mowy:
- Okres melodii – trwa do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia, maluch na początku wydaje z siebie przede wszystkim płacz i krzyki, potem jednak nabiera umiejętności do wydawania dźwięków bardziej sylabicznych oraz melodyjnych. Z czasem dziecko zaczyna gaworzyć i powtarzać pierwsze sylaby. Do tego dochodzi naśladowanie niektórych usłyszanych odgłosów. Zdarza się, że pod koniec tego etapu dziecko rozpocznie wymawiać już pierwsze słowa. Maluch zaczyna łączyć bowiem sylaby. To zatem również często moment, kiedy maluszek pierwszy raz powie słowo „mama” lub „tata”. W tym etapie można wyróżnić podokresy: krzyku i płaczu, głużenia oraz gaworzenia.
- Okres wyrazu – występuje między pierwszym a drugim rokiem życia, dziecko potrafi już wymówić prawie wszystkie spółgłoski oraz samogłoski, nowe słowa stopniowo zastępują gesty, zasób słownictwa stale się powiększa. Wyrazy są utożsamiane z konkretnym przedmiotem, wiele słów i dźwięków jest naśladowanych. Jednocześnie mowa wciąż bywa niewyraźna a spółgłoski zmiękczane. Niemniej pociecha jest w stanie często mówić pierwsze zdania, choć bardzo proste. Rozumie też więcej komunikatów ze strony rodziców.
- Okres zdania – trwa od drugiego do trzeciego roku życia. Dziecko doskonali swoją mowę adaptując do niej nowe zasłyszane słowa i wydłużając konstruowane zdania, wyrażenia dźwiękonaśladowcze zastępują wyrazy używane przez dorosłych.
- Okres swoistej mowy dziecięcej – trwa umownie pomiędzy trzecim a siódmy rokiem życia, sposób mówienia wciąż jest doskonalony, powiększa się zasób słownictwa. Dziecko uczy się podstawowych zasad gramatyki. Zdania stają się bardziej złożone, a mowa zrozumiała dla otoczenia. Wypowiedzi są w pełni logiczne. Z końcem tego okresu dziecko powinno być w pełni komunikatywne.
Czynniki wpływające na dziecko w rozwoju umiejętności mówienia
Każde niemowlę rozwija się nieco inaczej. Również tempo rozwoju mowy jest tu zupełnie inne nawet u dzieci tych samych rodziców. To kwestia zależna od wielu czynników. Co jednak istotne, da się wśród nich wyróżnić te, które pozytywnie wpływają na rozwój mowy u pociechy. Są to przede wszystkim:
- Środowisko językowe – otoczenie dziecka ma istotne znaczenie dla jego umiejętności mówienia. Obecność języka, różne bodźce werbalne, częste interakcje – to wszystko sprzyja nauce. Można zauważyć szybszy rozwój u dzieci, które mają starsze rodzeństwo. Zaczynają one wcześniej się komunikować. Dwujęzyczność w domu również sprzyja nabywaniu nowych umiejętności.
- Interakcje z dorosłymi – na szybszą umiejętność mówienia wpływ ma czas spędzany z rodzicami. Chodzi tu oczywiście o wszelkie próby interakcji werbalnych. Rola dorosłych okazuje się niezbędna w kwestii wspierania rozwoju mowy, dlatego warto wykazać się tu dużym zaangażowaniem.
- Genetyka – można zaobserwować, że predyspozycje do wcześniejszego lub późniejszego rozpoczynania mówienia, są dziedziczone.
- Zdolności słuchowe – lepiej słyszące dzieci mają też większą umiejętność do naśladowania dźwięków. To z kolei jest niezbędne dla rozwoju mowy.
- Rozwój motoryczny – część dzieci najpierw rozwija się ruchowo, a dopiero później wykształca umiejętności mówienia. Prawidłowe napięcie mięśniowe w różnych częściach ciała wpływa pozytywnie również na funkcjonowanie narządów aparatu mowy.
- Płeć dziecka – nie jest to sztywną regułą, ale zazwyczaj dziewczynki uczą się mówić nieco szybciej niż chłopcy. Ma to związek z estrogenami, hormonami wpływającymi na szybszy rozwój mózgu. U dziewczynek następuje przy tym szybciej rozbudowa połączeń neuronalnych w lewej półkuli – odpowiadają one za procesy nauki myślenia i mowy.
W jaki sposób wspierać rozwój mowy dziecka?
Wielu rodziców zastanawia się, w jaki sposób może wspierać rozwój mowy u swojej pociechy. Oczywiście należy robić to z pełną świadomością, że niektóre procesy rozwojowe muszą wystąpić samoistnie. Pewne z nich możemy jednak przyspieszyć poprzez konkretne aktywności. Oto, na co należy tu zwrócić szczególną uwagę:
- Okres prenatalny – po wykształceniu narządu słuchu płód przysłuchuje się głosom dochodzącym z zewnątrz oraz wewnątrz (np. biciu serca matki). Warto zatem mówić i nucić maluszkowi, gdy znajduje się jeszcze w brzuszku mamy.
- Rozwój aparatu mowy – początkowo noworodek nie jest w stanie sprostać językowi z komunikacji dorosłych, stopniowe przekształcenia pozwalają jednak na wydobywanie pierwszych dźwięków. Nauka przebiega poprzez słuch, dlatego ważne, aby od pierwszych chwil po urodzeniu dziecka dużo do niego mówić. Warto również zwrócić uwagę na to, że picie z butelki ze smoczkiem oraz ssanie go po pierwszym roku życia może opóźnić naukę mówienia.
- Dieta maluszka – wraz z rozwojem dziecka i pojawieniem się pierwszych ząbków należy rozszerzać dietę dziecka. Zmiana konsystencji jedzenia oraz nauka gryzienia także wspierają umiejętności mówienia i stanowią profilaktykę względem wad wymowy.
- Zabawy i aktywności rozwojowe – rozmawianie, śpiewanie piosenek, codzienne czytanie bajek i wierszyków dla dzieci to w zasadzie podstawa. Do tego warto wdrożyć zabawy dźwiękonaśladowcze, zadawać dużo pytań. Nie można przy tym zapominać o zabawach manualnych, sensorycznych czy ruchowych.
- Ograniczenie czasu spędzanego przed ekranem – najlepsze w rozwoju języka są interakcje z innymi osobami z otoczenia – rodzicami, rodzeństwem, dziadkami. Dłuższy czas spędzany przed ekranami telewizora, komputera czy urządzeń mobilnych może wpływać na opóźnienia w umiejętnościach językowych. Lepiej zatem unikać tego rozwiązania.
Warto spędzać z pociechą dużo czasu i mówić do dziecka w sposób zaangażowany, komunikować się twarzą w twarz wypowiadając proste słowa. To pozwala na naturalny rozwój zdolności komunikacyjnych. Ważne są przy tym optymalne warunki do nauki mówienia, spokój, poczucie bezpieczeństwa i brak pośpiechu. Do dziecka warto mówić powoli i wyraźnie. Nie stosuj zmiękczeń czy niepoprawnych określeń. Można powtarzać słowa, aby utkwiły w pamięci malucha. Słuchać też, co ma do powiedzenia. Niezwykle ważne jest przy tym chwalenie za postępy. Poprawianie w negatywny sposób może zniechęcić do dalszej nauki.
Problemy dziecka w nauce mówienia. Kiedy należy skonsultować się ze specjalistą?
Podane normy rozwojowe to pewna wskazówka, ale trzeba pamiętać, że nabywanie umiejętności mowy przez dziecko przebiega w sposób bardzo indywidualny. Niemniej istnieje kilka wskaźników dla rodziców, które pokazują, czy wszystko przebiega w sposób prawidłowy. Najczęściej u dzieci występują problemy ze zrozumieniem mowy, artykulacją oraz opanowaniem gramatyki. Warto zwrócić przede wszystkim uwagę na przykładowe sygnały:
- brak gaworzenia do 9 miesięcy,
- w wieku 15 miesięcy dziecko nie rozumie znaczenia słów „do widzenia” oraz „nie”,
- brak używania pojedynczych słów po ukończonych 16 miesiącach,
- słownictwo mniejsze niż 10 słów w wieku 18 miesięcy,
- brak tworzenia prostych fraz do 2 roku życia,
- wyłącznie gaworzenie i monosylaby w wieku 2 lat,
- nieumiejętność prawidłowego wskazania kilku części ciała w wieku 2 lat,
- brak reakcji na imię i proste polecenia po ukończeniu 2 roku życia,
- brak postępów lub regresja w rozwoju mowy.
Rozpoznanie wszelkich problemów w odpowiednim czasie gwarantuje wcześniejsze wsparcie dla dziecka. Specjalista jest w stanie znaleźć przyczyny wszelkich nieprawidłowości, co może zapobiec dalszym trudnościom w rozwoju mowy. W przypadku niepokojących objawów warto zatem skontaktować się z logopedą lub pediatrą, aby uzyskać pewną diagnozę. Mówienie jest ściśle powiązane ze zdolnością do słuchania oraz rozumieniem. Zaburzenia w tym zakresie mogą też wynikać m.in. z wcześniactwa, przebytego zapalenia ucha, autyzmu, zespołu Aspergera czy z upośledzenia umysłowego. Czasem problemem okazują się skoki rozwojowe – rozwój niektórych funkcji powoduje wtedy pewne czasowe ograniczenia i przystopowania innych. Wynika to z faktu, że umysł i ciało koncentrują się w danym momencie na doskonaleniu zupełnie odmiennej umiejętności.
Kiedy dziecko wypowiada pierwsze słowa? Podsumowanie
Obserwowanie rozwoju maluchów to duża radość i satysfakcja dla rodziców, ale bywa też czasem powodem stresu. Każde dziecko nabiera nowych umiejętności w swoim własnym tempie. Dotyczy to również mowy. Nie jest ona wrodzoną zdolnością. Naukę warunkują prawidłowo ukształtowany aparat mowy, ośrodkowy układ nerwowy, poprawny słuch, rozwinięty umysł, a także czynniki środowiskowe i wychowawcze. Umiejętność mówienia jest przy tym ściśle powiązana z ogólnym rozwojem psychoruchowym. Zrozumienie kolejnych etapów procesu pozwala na lepsze wsparcie maluchów przez rodziców, ale również zauważenie ewentualnych nieprawidłowości. To wszystko ma znaczenie dla ostatecznego kształtu umiejętności. Rola rodzica jest w tym procesie ważna i niepodważalna. W przypadku zaobserwowania nieprawidłowości zawsze jednak należy zasięgnąć opinii specjalisty.
FAQ – pytania dotyczące mowy u dziecka
Od kiedy dziecko zaczyna mówić pierwsze słowa?
Każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Także rozwój mowy u niemowląt jest kwestią indywidualną. Istnieją jednak pewne odgórnie przyjęte ramy rozwojowe w tym zakresie. Większość dzieci wypowiada pierwsze słowa pomiędzy 9 a 12 miesiącem życia.
Kiedy dziecko mówi „mama”?
Słowo „mama” często jest pierwszym z wypowiadanych przez malucha. Wynika to z konstrukcji złożonej z dwóch identycznych sylab. Podobnie dzieje się w przypadku słów „tata” czy „baba”. Na pierwsze „mama” wypowiadane przez pociechę można oczekiwać od 9 miesiąca życia, ale czasem dzieje się to wcześniej. Zanim dziecko zacznie używać bardziej skomplikowanego języka, to właśnie krótkie słowa będą tymi pierwszymi.
Do kiedy dziecko powinno mówić pełnymi zdaniami?
Nie ma w tym zakresie jednej wytycznej, niektóre dzieci rozwijają zdolność mowy nieco później. Około 2 roku życia pociecha powinna jednak tworzyć proste i świadome zdania złożone z przynajmniej dwóch słów.
Dlaczego moje dziecko jeszcze nie mówi chociaż powinno?
Wpływ na rozwój mowy u dziecka mają czynniki środowiskowe, genetyczne i zdrowotne. Niemniej zawsze warto skontaktować się w przypadku nieprawidłowości ze specjalistą, aby poznać faktyczną przyczynę i wdrożyć działania wspomagające.
