Skoki rozwojowe u niemowląt – jak sobie z nimi radzić w pierwszym roku życia dziecka?

W pierwszym roku swojego życia dziecko nabywa wiele umiejętności, które są mu przydatne i niezbędne na późniejszych etapach. To szczególnie intensywna faza rozwoju dla każdego malucha. Teoria skoków rozwojowych ma swoich zwolenników oraz przeciwników, ale nie ulega wątpliwości, że istnieją pewne podstawy, które świadczą na jej korzyść. Umiejętności motoryczne, komunikacyjne, społeczne, fizyczne czy emocjonalne u dziecka stają się faktem. Wątpliwości budzi natomiast to, czy rzeczywiście zdobywane są one w sposób skokowy i w danym momencie.

Badania i teoria skoków rozwojowych u dziecka

Teoria skoków rozwojowych u dziecka jest stosunkowo młoda i stąd też zapewne bywa krytykowana. Pierwsze wyniki badań opublikowano w 1992 roku. Przeprowadziło je holenderskie małżeństwo – biolog behawioralny Franciscus (Frans) Xaverius Plooij oraz psycholog i antropolog Hetty van de Rijt. Początkowo obserwowali zachowania żyjących na wolności szympansów. Następnie wysnute wnioski postanowili sprawdzić również w odniesieniu do ludzi. W swojej publikacji wyróżnili ostatecznie 10 okresów regresji i idących za nimi skoków rozwojowych, które występują w trakcie 20 pierwszych miesięcy życia człowieka. Część badaczy doszła później do podobnych wniosków. Sceptycy twierdzą jednak, że nie wszystkie z badań potwierdziły tę teorię. Wokół ich przeprowadzania jest też trochę kontrowersji. Z tego powodu lepiej nie podchodzić do tematu całkowicie bezkrytycznie. Tym bardziej, że podręczniki pediatrii temat skoków rozwojowych przemilczają. Niemniej jednak nie wydaje się, aby niektóre wnioski z badań na ten temat były bezpodstawne.

Czym jest skok rozwojowy dziecka?

Definicja skoku rozwojowego określa go jako jeden z przełomowych momentów w rozwoju umysłowym dziecka. W trakcie jego wystąpienia w mózgu tworzą się nowe połączenia neuronalne, które wpływają na zachowania, umiejętności oraz postrzeganie świata. To jednocześnie przejaw prawidłowo rozwijającego się układu nerwowego, będącego w stanie przetworzyć nowe informacje. Skoki rozwojowe u dziecka wynikają więc z faktu, że mózg oraz układ nerwowy niemowlaka również rozwijają się skokowo. Zachodzące zmiany są więc nagłe i niespodziewane, ale też niezwykle intensywne. Okres skoku rozwojowego może trwać od kilku dni do kilku tygodni. To kwestia bardzo indywidualna. Według teorii, każdy skok rozwojowy można podzielić na dwie fazy. Zmiany poprzedza bowiem etap regresji. Skok rozwojowy następuje po nim, co można zauważyć w nowych umiejętnościach. Maluszek zaczyna je demonstrować właśnie w wyniku nagłego ich pozyskania. W większości przypadków każdy kolejny skok rozwojowy trwa dłużej od poprzedniego. 

Objawy skoków rozwojowych u niemowląt

Jak rozpoznać skok rozwojowy? Nie zawsze jest to takie proste. Nie wszystkie niemowlęta w trakcie skoków rozwojowych zachowują się identycznie. Można jednak przyjąć, że ich zachowanie odbiega wtedy od tego, do którego się przyzwyczailiśmy wcześniej. Niemniej zdaniem badaczy da się tu wyróżnić najczęściej występujące objawy, które można uznać za dowód skoków rozwojowych u dziecka:

  • częstszy płacz, marudzenie;
  • potrzeba ciągłego kontaktu fizycznego z mamą;
  • większa drażliwość, nerwowość, pogorszenie zachowania;
  • brak zainteresowania zabawą;
  • wrażenie utraty przez dziecko opanowanych umiejętności przed skokiem (tzw. regres);
  • problemy ze snem i zasypianiem, przebudzenia w nocy;
  • wzmożona strachliwość, niepokój;
  • kłopoty ze ssaniem piersi i z jedzeniem;
  • intensywniejsze odbieranie bodźców z otoczenia (w tym hałasu czy światła).

Jak sobie radzić ze skokami rozwojowymi u dziecka?

Okres skoków rozwojowych u dziecka jest nieprzyjemnym doświadczeniem dla niego, ale również dla jego opiekunów. Pociecha wymaga wtedy zwiększonej uwagi, cierpliwości, reakcji na potrzeby i poświęcania czasu. Jest bardziej wrażliwa na wszelkie bodźce z otoczenia. Lepiej odseparować wtedy malucha od hałasu i zaludnionych miejsc. Zazwyczaj pomaga przytulanie i kołysanie. Trzeba mieć świadomość, że ten trudny etap w końcu minie, a niemowlę znowu będzie spokojniejsze i pogodniejsze. Wsparcie rodzica w okresach skoków rozwojowych jest też istotne przy wzmacnianiu wzajemnych więzi. Spokojny opiekun sprawi, że także pociecha lepiej będzie radzić sobie z trudnościami, które pojawią się u Twojego dziecka w związku z trwaniem skoku rozwojowego. Ważne, aby być świadomym zmian zachodzących w mózgu i układzie nerwowym malucha. Dzięki temu łatwiej będzie nam zrozumieć jego zachowanie. 

Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia dziecka 

Naukowcy zajmujący się badaniem tej tematyki wyróżnili siedem skoków rozwojowych w ciągu pierwszych dwunastu miesięcy życia dziecka. Wielu rodziców zapewne jest w stanie zaobserwować ich wystąpienie. Normy czasowe są tu jednak umowne, bo każde dziecko rozwija się w indywidualnym tempie. Może mieć więc własny kalendarz skoków rozwojowych. Czas trwania poszczególnej fazy również bywa różny. Poza tym także rodzice mogą mieć wpływ na wystąpienie wcześniej czy stymulowanie niektórych objawów dla danego skoku. Odchylenia czasowe nie są jednak w tym przypadku znacząco duże. Poszczególne skoki rozwojowe u niemowlaka rozpoznać można po przynależnych im objawach czy symptomach. 

Pierwszy skok rozwojowy

Pojawia się zazwyczaj między 4 a 5 tygodniem życia dziecka. W tym czasie rozwijają się narządy wewnętrzne oraz metabolizm, wyostrza się wzrok. Maluch intensywniej i bardziej odbiera również wszelkie bodźce (dźwięki, zapachy, dotyk). Dziecko zaczyna rozumieć dochodzące do niego wrażenia. Po pierwszym skoku niemowlę lepiej trawi pokarm, potrafi przez kilka sekund utrzymać głowę nad podłożem leżąc na brzuchu, zaczyna się świadomie uśmiechać i zatrzymywać wzrok na twarzy rodzica. Można również zaobserwować wydłużenie czasu pomiędzy drzemkami i większą aktywność po przebudzeniu, ale i mniej ulewań po posiłkach. Wtedy też pojawiają się pierwsze łzy w trakcie płaczu, odwracanie głowy i trzymanie rąk przed twarzą.

Drugi skok rozwojowy

Występuje pomiędzy 7 i 9 tygodniem życia. Dziecko zaczyna dostrzegać już powtarzalność codziennych czynności, a także kojarzyć je z konkretnymi osobami czy przedmiotami. W umyśle powstają więc swego rodzaju wzory i schematy. Maluch uświadamia sobie także możliwość ruchu ciałem, a także posiadanie rąk oraz nóg i zaczyna nimi poruszać. Świadomie wydobywa z siebie dźwięki. Coraz więcej obserwuje i rozpoznaje – zwłaszcza twarze najbliższych i przedmioty. Pewniej podnosi głowę. Czasem zdarza się, że trzyma już małe zabawki.

Trzeci skok rozwojowy

Ten skok rozwojowy przypada między 11 a 12 tygodniem po urodzeniu. Trzeci miesiąc życia dziecka to czas, w którym zaczyna ono dostrzegać niuanse. Dzięki temu potrafi już rozpoznawać głosy i modulować własny, częściej piszczy, zauważa różnice w natężeniu światła, poszukuje źródła dźwięku i robi bańki z własnej śliny. Dziecko porusza też gałkami ocznymi i głową w zamierzonym kierunku. Jednocześnie następuje rozwój koordynacji ruchowej. Chwyt staje się pewniejszy. Pojawiają się próby podporu na przedramionach, wkładanie rączek i przedmiotów do buzi, odpychanie się nogami

Czwarty skok rozwojowy

Według części badaczy, następuje w okresie 18-20 tygodnia po urodzeniu, inni wskazują 14-19 tydzień. Dziecko w tym czasie dostrzega najprostsze ciągi przyczynowo-skutkowe. Łączy też ze sobą łatwiejsze sylaby („mamama”, „tatata”, „bababa”, „dadadada”). Może zacząć rozpoznawać własne odbicie w lustrze, czasem może też reagować na swoje imię. Dziecko zdobywa też wiele nowych umiejętności ruchowych – podpiera się pewnie na przedramionach, unosi tułów, obraca się z pleców na boki i na brzuch oraz na odwrót, przekłada przedmioty z ręki do ręki, sięga po wybrane z nich, pełza, czasem próbuje raczkować.

Piąty skok rozwojowy

Między 22 a 26 tygodniem życia dziecka następuje piąty skok rozwojowy. Objawia się często lękiem separacyjnym i nieufnością do nieznanych osób. W tym czasie zwykle rozpoczyna się również ząbkowanie, co sprawia, że dziecko może być bardziej płaczliwe czy rozdrażnione. Po wystąpieniu tego skoku pociecha zyskuje świadomość odległości pomiędzy obiektami i ludźmi, zwiększa się jej mobilność i zainteresowanie światem. Czynności wykonywane dłońmi stają się pewniejsze, bardziej precyzyjne (tzw. chwyt pęsetowy) i skoordynowane. Maluch potrafi klaskać i wyjmować przedmioty z pudełka, naśladuje dźwięki, skupia wzrok. Niektóre dzieci mogą mieć większą sprawność i próbują też już siadać. 

Szósty skok rozwojowy

Według schematu, dziecko między 36 a 40 tygodniem życia przechodzi szósty skok w rozwoju. Następuje tu bardzo duży postęp emocjonalny oraz poznawczy, kształtuje się inteligencja oraz ciekawość. Dziecko potrafi dzięki temu rozpoznawać pierwsze kształty i kategoryzować przedmioty – zaczyna rozróżniać ich nazwy. Wciąż doskonalone są dotychczasowe umiejętności. Dziecko wykazuje zainteresowanie przedmiotami znikającymi za pole widzenia, a także zrzucaniem ich na podłogę czy burzeniem różnych konstrukcji. Pojawia się gestykulacja, mimika, wyrażanie emocji, odruchy empatyczne, zwracanie na siebie uwagi uśmiechem i inicjatywą w zabawie. Dziecko pełza, czworakuje, przemieszcza się, samodzielnie siada, próbuje też stawać opierając się. 

Siódmy skok rozwojowy

Ostatni ze skoków w pierwszym roku życia zachodzi między 41 a 46 tygodniem, a więc jeszcze przed zakończeniem okresu niemowlęcego. To moment kojarzenia sekwencji zachowań, połączenia konkretnych działań ze skutkiem. Po siódmym skoku rozwojowym dziecko naśladuje odgłosy zwierząt oraz pojazdów, pojawiają się pierwsze słowa – w tym świadome użycie „tak” oraz „nie”. Naśladuje też starsze rodzeństwo, chętnie coś buduje z klocków, by potem to zburzyć, rozpoznaje i dopasowuje kształty. Maluch wykorzystuje również gest wskazywania palcem, próbuje bazgrać po kartce i czasem stawia pierwsze, samodzielne kroki.

Rozwój dziecka i skoki rozwojowe po pierwszym roku życia

Główna teoria skoków rozwojowych dotyczy pierwszego roku życia. Rozwój dziecka jest wtedy najbardziej dynamiczny i widoczny. Nie oznacza to jednak, że po tym czasie już nie występują skoki rozwojowe. Są one jednak bardziej rozciągnięte w czasie. Maluch wciąż zdobywa nowe umiejętności i odkrywa świat, staje się bardziej samodzielny. Zachodzą w nim kolejne zmiany i choć nie są już tak gwałtowne, to trudno przejść obok nich obojętnie. Dziecko doskonali się i dojrzewa pod względem motorycznym, manualnym i emocjonalnym. Zachodzi u niego dalszy rozwój mowy. Do trzeciego roku życia malucha badacze wyróżnili kolejne trzy skoki rozwojowe. 

Ósmy skok rozwojowy

Wskazuje się tu 55 tydzień życia, choć jest to dosyć umowne. To czas rozumienia schematów przyczynowo skutkowych. Maluch łatwiej radzi sobie ze zmianami, bo bardziej rozumie otaczający go świat. W znacznym stopniu poprawia się sprawność fizyczna dziecka. Pociecha chodzi, biega, wchodzi po schodach krokiem dostawnym, tańczy. Jest w stanie samodzielnie jeść, mówi pojedyncze słowa i zaczyna budować pierwsze zdania. Dziecko wyraża świadomie swoje emocje (także te negatywne) i manifestuje potrzeby. Między 18 a 24 miesiącem często pojawia się tzw. bunt dwulatka.

Dziewiąty skok rozwojowy 

Występuje około 64 tygodnia. Dziecko staje się bardziej samodzielne, chętniej eksperymentuje, zmienia schematy wcześniejszych zachowań, aby sprawdzić ich konsekwencje. Lepiej się komunikuje i doskonali umiejętności społeczne, odczuwa potrzebę przebywania w grupie. Sprawnie się porusza i omija przeszkody. Ma pewny chwyt, zaczyna ładniej rysować. Jest w stanie kontrolować potrzeby fizjologiczne, ubierać się i rozbierać.

Dziesiąty skok rozwojowy

Ma miejsce około 75 tygodnia. Po jego zakończeniu dziecko potrafi dostosować swoje zachowania do zmieniających się okoliczności. Świadomie dokonuje wyborów, które w jego odczuciu będą dla niego najlepsze. Wiele wcześniejszych zasad przestaje mieć dla niego sztywne zastosowanie.

Skoki rozwojowe u wcześniaków

Dziecko od początku ciąży rozwija się w określonym tempie. Czas rozwoju umysłowego oraz nerwowego jest związany z wiekiem od momentu poczęcia, a nie z wiekiem od urodzenia. Dlatego wystąpienie skoków rozwojowych u wcześniaków powinno być rozpatrywane i liczone od momentu planowanego terminu porodu, a nie jego rzeczywistej daty. W tym przypadku będzie to więc odpowiednio później niż u dzieci w wyniku ciąży donoszonej. Mamy tu więc do czynienia z tzw. wiekiem korygowanym.

Nie wszystkie niemowlęta doświadczają skoków rozwojowych w takim samym stopniu. Rozwój dziecka to kwestia bardzo indywidualna, choć oczywiście prawidłowo powinien on przebiegać w pewnych ramach czasowych, tzw. oknach rozwojowych. Wyznaczają one ramy bardziej obiektywne. Zwłaszcza, że skoki rozwojowe u dziecka nie są pojęciem funkcjonującym oficjalnie w medycynie. Jednocześnie trudno jednoznacznie zaprzeczyć ich istnieniu. Mogą wprawdzie stanowić pewien punkt odniesienia dla rodziców, ale nie należy traktować ich bezkrytycznie i dosłownie. Bo pewne zachowania dziecka można w ten sposób nadinterpretować i przykładać do gotowej tabelki czasowej. Dlatego jeżeli skok rozwojowy nie pojawił się w danym tygodniu życia, nie musi to oznaczać nieprawidłowości. Etapy rozwoju niemowlaka to temat bardziej złożony. Nie zależy tylko od wieku dziecka. Uwzględnić należy więcej aspektów. Nie da się więc dokładnie rozpisać rozwoju dziecka tydzień po tygodniu. Przesunięcia bywają bowiem w niektórych przypadkach znaczne. Bez względu na to, czy pojęcie skoków rozwojowych jest uzasadnione naukowo, na pewno należy być świadomym zmian, jakie zachodzą w rozwoju pociechy. I zawsze zapewniać jej odpowiednie wsparcie.  Pierwszy rok życia to czas szczególny. Jednocześnie trzeba pamiętać o tym, że nie wszystkie zmiany w zachowaniu niemowlaka muszą też być spowodowane jego rozwojem. Mogą za nie odpowiadać jakieś problemy zdrowotne lub po prostu zmiana otoczenia. Dlatego w przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy skontaktować się z lekarzem pediatrą. 

Jak przydatny był ten post?

Kliknij gwiazdkę, aby ją ocenić!

Średnia ocena. 0 / 5. Liczba głosów: 0

Na razie brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten post.

Bamboli to blog dedykowany rodzicielstwu, życiu rodzinnemu i wychowaniu dzieci. Tworzymy go z myślą o rodzicach, którzy szukają praktycznych porad, inspiracji i wsparcia w codziennych wyzwaniach. Każdy tekst oparty jest na aktualnej wiedzy i doświadczeniach, aby pomagać w budowaniu szczęśliwej i świadomej rodziny. Dziękuję, że jesteś częścią tej wyjątkowej społeczności!

Podobne posty