Wcześniactwo i jego podział – opieka, pielęgnacja wcześniaka i rozwój dziecka

Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że na świecie przedwcześnie rodzi się średnio 1 na 10 dzieci. To zbliżone wartości do tych prezentowanych w naszym państwie. Według statystyk w Polsce co roku na świat przychodzi ponad 20 tysięcy wcześniaków, którzy odpowiadają za około 7% wszystkich urodzeń w kraju. Jakie są przyczyny wcześniactwa? Czy przedwczesne przyjście na świat wpływa na dalszy rozwój dziecka? Jeśli tak, to jak przebiega rozwój wcześniaka? Na te i inne nurtujące rodziców pytania odpowiemy w tym artykule. 

Definicja wcześniactwa – kiedy dziecko jest wcześniakiem?

Zgodnie z definicją WHO wcześniak to dziecko, które w wyniku spontanicznego i przedwczesnego porodu lub wskutek zaleceń lekarza urodziło się przed 37. tygodniem ciąży. Za dolną granicę tego, do którego tygodnia jest wcześniak, uznaje się natomiast 22. tydzień, ponieważ według aktualnej wiedzy na tym etapie rozwoju noworodek nadal zdolny będzie do przeżycia. Niestety poniżej tego terminu (dziecko urodzone przed 22 tygodniem) medycy zmuszeni są stwierdzić poronienie. 

Wcześniak do którego tygodnia? Podział wcześniactwa

Wcześniak to noworodek, który urodził się przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży. Jednak podane wcześniej okresy to terminy graniczne, a wcześniactwo podział ma zdecydowanie szerszy. Według obowiązującej obecnie terminologii wygląda on następująco:

  • ekstremalnie skrajne wcześniactwo – występuje, gdy na świat przychodzą noworodki w terminie między 23. a końcówką 27. tygodnia ciąży,
  • skrajne wcześniactwo – o skrajnym wcześniactwie mówimy, gdy dziecko rodzi się między 28. a 31. tygodniem ciąży,
  • średnie lub późne wcześniactwo – to dzieci urodzone od 32. do 36 tyg. ciąży.

Zapoznając się ze źródłami dotyczącymi ciąży, możemy również natknąć się na łacińską nomenklaturę – czyli hebdomas graviditatis (w skrócie hbd. grav. lub jak powszechnie się używa: hbd.), co w tłumaczeniu oznacza tydzień ciąży. 

WHO wyróżnia także inny podział wcześniaków, odnoszący się do masy urodzeniowej noworodka, czyli wagi dziecka, którą określa się tuż po porodzie. W tej skali często zadawane przez rodziców pytanie „wcześniak do którego tygodnia?” nie będzie zasadne. Jednak podobnie jak w przypadku opisywania podziału wcześniactwa ze względu na tygodnie ciąży, tak i tu istnieją trzy grupy: 

  • ekstremalnie niska masa urodzeniowa (ELBW) – największa niedojrzałość, noworodki urodzone z wagą < 1000 gramów (1 kg),
  • bardzo niska masa urodzeniowa (VLBW) – dziecko urodzone przedwcześnie o wadze < 1500 gramów (1,5 kg),
  • niska masa urodzeniowa (LBW) –  noworodki, które przyszły na świat i od pierwszych chwil ważą mniej niż 2500 gramów (2,5 kg).

Statystyki dotyczące ekstremalnie skrajnego wcześniactwa w naszym kraju co roku pozostają na podobnym poziomie – tutaj dane zamykają się na około 5 % wszystkich wcześniaków. Nieco inaczej wygląda to w przypadku dzieci, które przyszły na świat między 28. a 31. tygodniem ciąży: skrajny wcześniak stanowi średnio 9-14 %. Warto przy tym zaznaczyć, że znaczny odsetek przedwcześnie rodzących się dzieci w Polsce, plasujący się na poziomie około 80-85 %, to późne wcześniaki. Ich szanse na przeżycie są największe. Dodatkowo większość wcześniaków z tej grupy jest na tyle dojrzała, że zwykle różnice rozwojowe pomiędzy nimi a dziećmi urodzonymi po 37. tygodniu ciąży są albo niewielkie, albo wręcz niezauważalne. 

Z czym się wiąże przedwczesny poród? Objawy wcześniactwa

Szanse wcześniaka na przeżycie zależą od wielu czynników, w tym np. w jakim tygodniu się rodzi. Należy jednak pamiętać, że powyższa klasyfikacja jest dość ogólna i w głównej mierze służy jedynie celom medycznym (do określenia metryki, np. 28 tydzień ciąży wcześniak skrajny). W każdej z tych grup będą noworodki o różnej zdolności organizmu. Rozwój dziecka to kwestia dość indywidualna, dlatego nadal dużo ważniejsza pozostaje podejmowana przez lekarza specjalistę ocena stanu zdrowia noworodka. Przeprowadza się ją bezpośrednio po urodzeniu, a jej celem będzie określenie tzw. stanu dojrzałości morfologicznej. Jest to szczególnie ważne właśnie w przypadku wcześniaków, ponieważ wpływa na proces formułowania wytycznych związanych z prawidłowym postępowaniem leczniczym. Oprócz standardowej oceny czynności życiowych, takich jak liczba oddechów czy ciśnienie tętnicze krwi, korzysta się również z powszechnie znanych pomiarów – skali Apgar lub skali Ballarda. Według najnowszej wiedzy do bardziej miarodajnych metod badania należy jednak zmodyfikowana, nowocześniejsza skala Ballarda. Pomiar norm w skali Ballarda wykonuje się między 12 a 20 godziną życia dziecka. 

Charakterystyczne objawy wyróżniające dzieci urodzone między 22 a 37 tygodniem ciąży to m.in.:

  • cienka, nierozwinięta skóra (skóra wcześniaka jest bardzo delikatna),
  • obecność mazi płodowej,
  • obecność meszka płodowego,
  • małżowina uszna bez chrząstki.

Przyczyny wcześniactwa

Od czego zależy, czy rozwiązanie ciąży przebiegnie zgodnie z wyznaczonych terminem, czy może na świat przyjdzie wcześniak? Jest wiele przyczyn, przez które może dojść do przedwczesnego porodu, jednak nie wszystkie są do końca jasne. Najczęściej jednak spotyka się ogólne zestawienie mechanizmów wpływających na wcześniactwo z podziałem na czynniki ryzyka zależne od przyszłej matki i te, które nie są powiązane z ciężarną. Dodatkowo etiologia wyróżnia przyczyny związane z wadami płodu. Zwykle jednak okoliczności wpływających na wcześniejsze zakończenie ciąży bywa kilka. Mogą to być np.:

  • wiek matki – ciąża poniżej 16 i powyżej 35 roku życia,
  • niezdrowy styl życia matki, w tym m.in. złe odżywianie się, przyjmowanie tytoniu, spożywanie alkoholu czy branie narkotyków,
  • przeciążenie fizyczne i psychiczne (np. obciążająca praca fizyczna powyżej 40 godzin tygodniowo czy silny stres),
  • choroby ciężarnej, przede wszystkim te zakaźne i przewlekłe, np. cukrzyca, nadciśnienie, różyczka, toksoplazmoza, choroby tarczycy, nerek lub układu krążenia),
  • ciąża mnoga,
  • przebyty już wcześniej poród przedwczesny,
  • czynniki położnicze, np. wady narządu rodnego, przedwczesne oddzielanie się łożyska, łożysko przodujące, zakażenie wewnątrzowodniowe czy przedwczesne pęknięcie błon płodowych,
  • choroby i wady płodu, takie jak zamartwica czy zakażenie.

Co ważne, na ryzyko urodzenia wcześniaka wpływają również czynniki środowiskowe, wśród których wymienić można też: niski poziom wykształcenia, małą świadomość zdrowotną, ograniczony dostęp do opieki medycznej, a nawet – jak podają badania – rasę (czarna jest bardziej obciążona przedwczesnym porodem). Jednak jako że przyczyn może być więcej, w tym przypadku profilaktyka polega na poprawie tych czynników, na które matka ma wpływ, np. unikanie przeciążenia fizycznego i stresu, dbanie o zdrową dietę, wyeliminowanie używek i regularne wizyty u lekarza. 

Jak dbać o rozwój wcześniaka? Opieka i pielęgnacja

Dziecko urodzone jako wcześniak będzie wymagało odpowiedniej opieki. Jej stopień zależy w dużej mierze od tego, jaki jest ogólny stan noworodka – innego planu terapii potrzebuje ekstremalnie skrajny wcześniak (chociażby wcześniak 22 tydzień ciąży), a innego dziecko, które urodziło się blisko standardowego terminu rozwiązania. 

W przypadku mocno niedojrzałych maluchów konieczna będzie nie tylko sumienna opieka rodziców, ale też pomoc medyków – takiemu dziecku należy dać odpowiednie wsparcie tak naprawdę od pierwszych minut życia. Konieczna jest więc przede wszystkim ogromna wiedza oraz zaangażowanie lekarzy specjalistów. Noworodki przychodzące na świat przedwcześnie (np. 28 tydzień ciąży wcześniak skrajny) zazwyczaj opuszczają szpital po kilkumiesięcznym pobycie w placówce. Do najważniejszych aspektów, o które trzeba szczególnie zadbać, jest zapewnienie ciepła (w inkubatorze), leczenie oddechowe za pomocą wentylacji sztucznej i podawanie specjalnego związku chemicznego, wpływającego pozytywnie na czynność płuc – surfaktantu. Zwykle też wcześniaki potrzebują ochrony układu krążenia, dlatego w tym celu podaje się im odpowiednie środki farmakologiczne. Najmniej dojrzałe maluchy ze względu na swój wyjątkowy stan zwykle też są karmione dożylnie i podłączą się je do aparatury, aby zapewnić im maksymalne bezpieczeństwo i nieustannie monitorować stan zdrowia.

Innego rodzaju opieki doświadczy wcześniak 32 tydzień lub starszy. Późne wcześniactwo zdecydowanie zwiększa szansę nie tylko na prawidłowy, ale i szybszy rozwój wszelkich funkcji życiowych u dziecka. W dużej części przypadków noworodki urodzone w tym terminie są już znacznie bardziej samodzielne i często potrzebują jedynie niewielkiego wsparcia w oddychaniu, ponieważ same dobrze sobie radzą. Niezwykle istotna w tym temacie pozostaje oczywiście bliskość rodziców. Jedną z najczęściej stosowanych praktyk w leczeniu wcześniaków jest kangurowanie, czyli zapewnienie bezpośredniego kontaktu skóry rodzica z ciałem noworodka. Takie podejście daje wiele korzyści – tak rodzicom, jak i dziecku. Przede wszystkim wzmacnia odporność i łagodzi stres.

Kiedy wcześniak jest bezpieczny i opuszcza szpital?

Wcześniaki wymagają odpowiedniej pielęgnacji. O tym, czy maluch będzie już bezpieczny i może wrócić z rodzicami do domu, decydują przede wszystkim medycy. Personel sprawdza, czy stan zdrowia noworodka jest na tyle dobry, że dziecko będzie bezpieczne pod opieką matki i ojca. Wówczas należy uważnie obserwować rozwój psychoruchowy wcześniaka. Opuszczenie szpitala następuje, gdy:

  • odnotowuje, że dziecko nabiera masy,
  • zakończone zostało leczenie bezdechów,
  • wcześniak utrzymuje prawidłową temperaturę ciała w łóżeczku (w temperaturze pokojowej),
  • dziecko przeszło ocenę hematologiczną (krwi) oraz słuchu i wzroku,
  • noworodek przejdzie pozytywną ocenę, sprawdzającą stan jego odżywienia,
  • będą dobrze rozwinięte umiejętności ssania, połykania i oddychania.

Kiedy wcześniak przestaje być wcześniakiem?

Z oczywistych względów rodzice wcześniaków mają wiele wątpliwości i pytań. Jednym z najczęstszych jest: kiedy wcześniak przestaje być wcześniakiem? Niestety nie ma tak naprawdę jednoznacznej odpowiedzi. To bardzo indywidualne, ponieważ każdy wcześniak będzie inny – szczególnie biorąc pod uwagę wspomniany wyżej podział. Oczywiście przedwcześnie urodzone noworodki zwykle nie mają takiego startu na początku życia, jak dzieci, które przyszły na świat  zgodnie z terminem. Jednak bardzo często zdarza się, że pod względem rozwoju szybko „doganiają” swoich rówieśników i dzieci urodzone o czasie. Wszystko to zależy od wielu czynników, w tym np. stopnia wcześniactwa czy opieki medycznej.

Opieka nad wcześniakiem a wiek urodzeniowy, wiek skorygowany i wiek biologiczny

Niewątpliwie każdy rodzic spotka się z określeniami związanymi z wiekiem swojego przedwcześnie urodzonego malucha. Jednym z nich jest tzw. wiek skorygowany, czyli taki, który liczy się od planowanego terminu porodu. Z powodzeniem służy on do rzetelnej oceny rozwoju wcześniaka. Wiek skorygowany powinien obowiązywać przynajmniej do 2 roku życia dziecka. Dlaczego? Właśnie w tym czasie zaczynają zacierać się różnice pomiędzy wcześniakami a noworodkami urodzonymi po 37. tygodniu ciąży. W terminologii występuje też wiek urodzeniowy, inaczej zwany również „metrykalnym”. Dotyczy on faktycznego dnia urodzin dziecka.

Nomenklatura wyróżnia również wiek biologiczny, który określa tempo rozwoju biologicznego – niezależnego od tego, czy noworodek urodził się w terminie, czy przed 37. tygodniem ciąży. W przypadku wieku biologicznego najistotniejszymi czynnikami wpływającymi na nabywanie umiejętności przez malucha są warunki genetyczne i środowiskowe. Jego przebieg będzie więc indywidualny dla każdego dziecka. 

Najczęstsze problemy zdrowotne wcześniaków

Przedwczesny poród sprawia, że nie wszystkie funkcje życiowe i narządy są u dziecka odpowiednio rozwinięte. Dlatego niestety często zdarza się, że wcześniaki są narażone na problemy zdrowotne i cierpią na różne dolegliwości. Najczęstsze kłopoty ze zdrowiem, które mogą spotkać noworodków urodzonych przed 37. tygodniem ciąży to: 

  • niewydolność płucna, np. zaburzenia oddychania, problemy z oddychaniem czy bezdechy,
  • kłopoty z układem pokarmowym,
  • problemy kardiologiczne,
  • niepoprawnie rozwinięty układ nerwowy,
  • niewydolność układu krążenia,
  • martwicze zapalenia jelit,
  • hipoglikemia, hipokalcemia, hipotermia,
  • krwawienia około- i dokomorowe,
  • kłopoty z układem odpornościowym,
  • zakażenia.

Również w dorosłym życiu osoby te mogą odczuwać nieprzyjemne konsekwencje wcześniejszego przyjścia na świat. W późniejszym czasie wcześniak częściej choruje, np. na cukrzycę czy nadciśnienie. Wśród innych powikłań wymienić można też m.in. problemy ze wzrokiem i słuchem, niedokrwistość oraz niską masę ciała i kości. Należy przy tym pamiętać, że wymieniona lista to możliwe skutki, ale – jak już wcześniej zostało wspomniane – każdy przypadek jest inny. 

Wcześniactwo to wrażliwy temat dla młodej mamy i świeżo upieczonego taty. Rodzice wcześniaków często muszą zmierzyć się z nową rzeczywistością i zapewnić maluchowi wyjątkową opiekę. Istotne jest nie tylko zrozumienie jego potrzeb oraz otoczenie miłością, ale również zadbanie o odpowiednią pomoc medyczną. Dla prawidłowego rozwoju dziecka kluczowe są nie tylko pierwsze miesiące na oddziale intensywnej terapii, ale również późniejsze regularne wizyty u lekarzy specjalistów. W tym wszystkim bardzo łatwo zaniedbać własne samopoczucie i emocje, dlatego niezwykle ważne pozostaje otrzymywanie wsparcia od bliskich – rodziny i przyjaciół. Jeśli to nie wystarcza, warto wówczas skorzystać z profesjonalnej pomocy, np. terapeuty czy psychologa. 

Jak przydatny był ten post?

Kliknij gwiazdkę, aby ją ocenić!

Średnia ocena. 0 / 5. Liczba głosów: 0

Na razie brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten post.

Bamboli to blog dedykowany rodzicielstwu, życiu rodzinnemu i wychowaniu dzieci. Tworzymy go z myślą o rodzicach, którzy szukają praktycznych porad, inspiracji i wsparcia w codziennych wyzwaniach. Każdy tekst oparty jest na aktualnej wiedzy i doświadczeniach, aby pomagać w budowaniu szczęśliwej i świadomej rodziny. Dziękuję, że jesteś częścią tej wyjątkowej społeczności!

Podobne posty