Sen jest czynnościowym i niezbędnym do normalnego funkcjonowania stanem ośrodkowego układu nerwowego. Odpowiednia jego ilość oraz jakość odpowiada za właściwą regenerację organizmu, a w przypadku dzieci za prawidłowy rozwój intelektualny, emocjonalny, behawioralny, a także poznawczy. Sen jest konieczny dla efektywnego funkcjonowania mózgu, ale również dla pracy układu odpornościowego. W dużej mierze warunkuje więc zdrowie danej jednostki. Wszelkie badania wskazują, że problemy ze snem stają się w społeczeństwie coraz powszechniejsze. Niestety dotyczy to również dzieci.
Spis treści
ToggleCzym jest zaburzenie snu?
Wszystkie zakłócenia i nieprawidłowości, które dotyczą czasu trwania oraz jakości snu określa się mianem jego zaburzeń. Obejmują one również trudności w zasypianiu czy nadmierną senność. To także różnego rodzaju zachowania, które w trakcie snu nie powinny w sposób naturalny występować. Zaburzenia snu można definiować więc jako grupę dolegliwości zdrowotnych związanych z nieprawidłowością rytmów dobowych. Jednocześnie jest to jeden z najczęstszych problemów klinicznych w medycynie oraz psychiatrii, z jakimi pacjenci zgłaszają się do lekarza.
Typologia zaburzeń snu
Zaburzenia snu to grupa zjawisk, które miewają różne cechy i podłoże. Często są one od siebie bardzo odmienne. Amerykańska Akademia Medycyny Snu podjęła się ich pogrupowania. Stworzona w ten sposób Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu obejmuje ich kilkadziesiąt1. Niektóre z nich przypisywane są wyłącznie dzieciom, jak np. bezsenność behawioralna u dzieci z braku dyscypliny czy pierwotny bezdech senny u niemowląt. Istnieją również inne osie podziału. Zaburzenia można podzielić przykładowo na krótkotrwałe (do 3 miesięcy) i długotrwałe (powyżej 3 miesięcy). Przyczyny wielu z nich wciąż nie są w pełni rozpoznane. Z kolei Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia poświęciła osobny rozdział zaburzeniom snu. Wyróżniono w nim 6 podtypów głównych oraz kategorię obejmującą pozostałe2:
- Bezsenność – niewystarczająca do normalnego funkcjonowania organizmu dobowa ilość snu, ale również trudności w zasypianiu, częste wybudzenia, sen niedający odpowiedniej regeneracji, zazwyczaj przyczyną jest niewłaściwa higiena snu oraz tryb życia. To najczęściej występujące w populacji zaburzenie;
- Hipersomnia – zbyt wiele snu w ciągu doby, do tej grupy zaliczyć można narkolepsję oraz katapleksję;
- Zaburzenia oddychania w trakcie snu – objawiają się okresowymi przerwami w oddychaniu w trakcie snu, do najczęściej występujących należą tu chrapanie oraz obturacyjny bezdech podczas snu;
- Zaburzenia rytmu okołodobowego snu i czuwania – problemy z zasypianiem o określonych porach, typowe przykłady to zespół opóźnionej fazy snu, zespół przyspieszonej fazy snu, zespół nagłej zmiany strefy czasowej (tzw. jet-lag);
- Zaburzenia ruchowe związane ze snem – wśród popularnych można wymienić zespół Wittmaacka-Ekboma, znany bardziej pod nazwą zespołu niespokojnych nóg;
- Parasomnie – dziwne i nienaturalne zachowania w trakcie snu, zaliczymy do tej grupy m.in. somnabulizm (lunatykowanie), lęki nocne, mówienie przez sen, bruksizm (zgrzytanie zębami), koszmary senne, jaktacje (rytmiczne ruchy ciał lub głowy przed zaśnięciem albo po przebudzeniu) czy katatrenia (jęk nocny);
- Inne zaburzenia snu oraz niespecyficzne zaburzenia snu – rzadziej występujące i niepasujące do żadnego z charakterystycznych podtypów.
Ile powinny spać dzieci?
Kiedy weźmiemy pod uwagę statystyki, okaże się, że przesypiamy jedną trzecią naszego życia. W rzeczywistości zapotrzebowanie dobowe na sen jest kwestią bardzo indywidualną. Wpływ na nie ma wiek, sytuacje życiowe, aktywność w ciągu dnia, a nawet uwarunkowania genetyczne. Czas snu dziecka może więc być bardzo różny. I nie oznacza to, że nie będzie wystarczający. Wszelkie badania dowodzą jednak, że zapotrzebowanie na sen jest większe u osób młodych, a mniejsze u starszych. Odpowiednia liczba godzin odpoczynku dla mózgu wpływa na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Noworodki (do 3. miesiąca życia) powinny spać od 14 do 17 godzin na dobę, przy czym jest to łączny czas kilku cyklów zwykle po 2-4 godziny, a nie ciągły. Nieprzerwany sen nocny stopniowo się wydłuża, a ten dzienny ulega skróceniu. Dla niemowląt (od 4 do 11 miesiąca życia) zalecana ilość dobowa snu wynosi od 12 do 15 godzin. Według wytycznych, roczna lub dwuletnia pociecha powinna spać od 10 do 14 godzin na dobę. U dzieci w wieku przedszkolnym zapotrzebowanie spada do 10-13 godzin snu. Dziecko w wieku szkolnym i nastolatek powinno natomiast przeznaczyć od 8 do 11 godzin na spanie w ciągu doby. Dorośli mają już znacznie mniejsze zapotrzebowanie na długość snu. Do normalnego funkcjonowania wystarcza im zwykle 7-9 godzin w ciągu doby, a czasem jest to zaledwie 5.
Objawy zaburzeń snu u dzieci i młodzieży
W zależności od wieku objawy zaburzeń snu u dzieci mogą być nieco inne. Do tych najbardziej charakterystycznych, na które każdy rodzic czy opiekun powinien zwrócić uwagę, bez wątpienia zaliczymy:
- trudności z zasypianiem wieczornym i po wybudzeniu;
- opór przed snem;
- problemy z zasypianiem bez rodzica;
- problemy z przespaniem całej nocy;
- chrapanie i przerwy w oddychaniu w trakcie snu;
- zwiększona senność w ciągu dnia;
- epizody lunatykowania;
- koszmary nocne;
- zgrzytanie zębami w trakcie snu;
- trudności z obudzeniem się;
- zmęczenie, brak energii i apatia w ciągu dnia;
- częste ziewanie;
- gorsze funkcjonowanie społeczne;
- zmienny nastrój i zwiększona drażliwość (zwłaszcza w porach wieczornych);
- pogorszenie wyników w nauce w przypadku dzieci w wieku szkolnym;
- zespół niespokojnych nóg.
Trudności z zasypianiem – przyczyny
Przyczyn zaburzeń snu u dzieci może być bardzo wiele, a niektóre z nich nierzadko występują także jednocześnie. U najmniejszych pociech przyczyny mogą być zgoła inne (np. kolka lub ząbkowanie) niż u tych starszych. Część z nich ma związek ze stanem zdrowia, inne ze sferą psychiczną, a jeszcze inne z warunkami w pomieszczeniu sypialnianym. Wśród częstych przyczyn zaburzeń snu u dzieci wymienia się:
- choroby somatyczne (np. refluks, atopowe zapalenie skóry, przerost migdałka gardłowego, zapalenie uszu);
- choroby pasożytnicze (np. owsica);
- nadpobudliwość psychoruchowa;
- niedrożność górnych dróg oddechowych (w tym spowodowana alergią);
- lęk przed ciemnością albo zasypianiem w samotności;
- niewłaściwa dieta;
- brak lub nadmiar aktywności fizycznej;
- przyjmowanie niektórych leków lub substancji (np. kofeina, guarana, teina);
- traumatyczne przeżycia;
- przewlekły stres;
- nadmiar pozytywnych emocji w ciągu dnia;
- nadmierna stymulacja urządzeniami elektronicznymi;
- zmiana rutyny, brak dyscypliny i nieprawidłowe nawyki;
- hałas w otoczeniu;
- niewłaściwa temperatura w pomieszczeniu;
- zmiana stref czasowych.
Skutki problemu bezsenności u dzieci i młodzieży
Ponieważ sen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu w ciągu dnia, a w przypadku dzieci do ich rozwoju, wszelkie zaburzenia mogą powodować określone problemy zdrowotne natury fizycznej oraz psychicznej. Są one w dużej mierze uzależnione od wieku pociechy. Wystarczy wspomnieć, że hormon wzrostu jest produkowany w największych ilościach w nocy. Z tego też powodu dzieci najbardziej rosną właśnie podczas snu. Bez niego może nastąpić także spowolnienie rozwoju psychomotorycznego. Wypoczęty mózg jest też niezbędny do efektywnej nauki. Najczęściej występujące skutki zaburzeń snu u mniejszych dzieci to przede wszystkim:
- nadmierna płaczliwość,
- problemy z koncentracją i zapamiętywaniem,
- zaburzenia emocjonalne, chwiejność, drażliwość i wybuchowość,
- brak poczucia bezpieczeństwa,
- zaburzenia wzrostu,
- nieśmiałość w kontaktach społecznych,
- nadaktywność, w tym także zachowania destruktywne,
- nadmierna senność i zmęczenie w ciągu dnia,
- mniejsza odporność skutkująca pogorszeniem stanu zdrowia,
- powracające bóle głowy.
Długotrwale niezaspokajanie potrzeby snu powoduje kolejne komplikacje zdrowotne. Zwiększa ryzyko nadwagi, nadciśnienia tętniczego oraz cukrzycy. Zlekceważenie problemów z zasypianiem i regeneracją organizmu może także w konsekwencji prowadzić do zaburzeń lękowych, stanów nerwicowych oraz depresyjnych. Nie ulega wątpliwości, że regularny brak snu będzie powodował coraz większe problemy ze zdrowiem zarówno u dorosłych i dzieci.
Higiena snu – domowe sposoby na zdrowy sen
Kiedy nasze dziecko cierpi na zaburzenia snu, zanim udamy się do specjalisty, warto najpierw spróbować domowych sposobów na walkę z bezsennością. Pierwszym właściwym krokiem i tak zawsze jest wprowadzenie zasad prawidłowej higieny snu. Okazuje się, że to właśnie jej brak bywa najczęstszą przyczyną bezsenności wśród dzieci. W ramy domowych działań na rzecz dobrego snu młodych podopiecznych wpisać należy przede wszystkim:
- Stałe pory kładzenia się do łóżka i wstawania – to absolutna podstawa rutyny. Należy jej przestrzegać także w weekendy. Powinno się tak dostosować dzień, aby przestrzegać tej dyscypliny. Do tego warto ograniczyć drzemki w ciągu dnia;
- Rytuały okołosenne – odgrywają ważną rolę, ale muszą być stale stosowane i najlepiej w tej samej kolejności, np. kąpiel, kolacja, czytanie bajek przed snem (które można też uznać za odrębny i niezwykle ważny punkt higieny snu dzieci);
- Warunki w sypialni dziecka sprzyjające zasypianiu – wygodne łóżko, spokojna kolorystyka, odpowiednia temperatura, pomieszczenie powinno być możliwe ciemne, ciche i dobrze wentylowane. Zapewnienie odpowiednich warunków do spania to jeden z ważniejszych obowiązków rodzica względem swojego dziecka;
- Unikanie ekspozycji na multimedia – przynajmniej na godzinę przed położeniem się spać dziecko nie powinno mieć możliwości korzystania z komputera, telefonu komórkowego i oglądanie telewizji. Niebieskie światło działa na organizm pobudzająco, podobnie zresztą jak zabawki elektroniczne;
- Odpowiednia dieta – należy w miarę możliwości zniwelować produkty zawierające substancje pobudzające i cukry. Odpowiednia dieta nie rozbudzi organizmu i nie spowoduje dolegliwości żołądkowych. Kolację dziecko powinno zakończyć przynajmniej godzinę przed położeniem się do łóżka;
- Aktywność fizyczna w ciągu dnia – dotlenienie organizmu na świeżym powietrzu i zmęczenie sprzyja zasypianiu. Potrzeba tu jednak dużej rozwagi, bo aktywność fizyczna nie powinna mieć miejsca w zbyt krótkim odstępie czasowym przed położeniem dziecka spać.
Specjalistyczne leczenie zaburzeń snu u dzieci
Zazwyczaj zmiana nawyków i higieny okołosennej dziecka przynosi spodziewane rezultaty. Zaburzenia snu często przemijają samoistnie i mają krótkotrwały charakter. Nie zawsze jednak tak się dzieje. Jeżeli problemy ze snem dziecka nasilają się i trwają ponad miesiąc, konieczna może okazać się pomoc specjalisty. Wsparciem do skutecznej lekarskiej diagnozy będzie prowadzenie przez rodzica lub opiekuna dzienniczka snu, w którym zapisywane są wszelkie związane z nim sytuacje i aktywności. W pierwszej kolejności kluczowe okazuje się bowiem ustalenie przyczyny zaistniałego stanu rzeczy. W tym celu najlepiej skonsultować się z pediatrą lub lekarzem neurologiem dziecięcym, aby wykluczyć schorzenia neurologiczne. Indywidualne podejście do każdego małego pacjenta odgrywa bardzo istotną rolę w procesie leczenia. W diagnostyce zaburzeń snu często stosuje się badania dodatkowe w postaci polisomnografii (PSG). Pozwala ona w trakcie spania monitorować pracę serca, saturację oraz przepływ powietrza w drogach oddechowych ale również aktywność mózgu i mięśni czy ruchy gałek ocznych. Specjalistyczne poradnie leczenia zaburzeń snu mają wiele sprawdzonych metod. Może to być np. terapia behawioralna czy świetlna. Niemniej w niektórych przypadkach konieczna okazuje się farmakoterapia. Samo leczenie zaburzeń snu może trwać kilka dni, tygodni lub nawet dłużej. Wszystko zależy od konkretnego przypadku.
Problemy ze snem dziecka – podsumowanie
Snu potrzebuje każdy z nas. Jest to oczywista prawda. Tymczasem kłopoty ze snem w populacji są coraz powszechniejszym zjawiskiem. Dotyczy to nie tylko osób dorosłych. Także zaburzenia snu u dzieci w różnym wieku stają się niestety częściej występującym problemem. Dzieje się tak również w Polsce. Przyczyn tego stanu rzeczy może być wiele. Niestety różnego rodzaju zaburzenia i niedobory snu powodują liczne komplikacje dla zdrowia, rozwoju oraz jakości codziennego życia poszczególnych jednostek. Dlatego problemów tego typu nie należy bagatelizować, ale poszukać skutecznych rozwiązań. Rola rodziców lub opiekunów jest tutaj kluczowa. W większości przypadków wystarczy zmiana dotychczasowego trybu dnia i wprowadzenie pewnej dyscypliny, aby zmniejszyć problemy ze snem, a zaburzenia samoistnie ustąpiły. Czasem konieczne okazuje się jednak skorzystanie z profesjonalnej pomocy medycznej. Metody walki z opisywaną dolegliwością są dostosowane do konkretnego przypadku. Dziecko wyspane jest zdrowsze, weselsze i lepiej uczy się w szkole. Bezsprzecznie warto więc zadbać o sen naszych podopiecznych.
Jak przydatny był ten post?
Kliknij gwiazdkę, aby ją ocenić!
Średnia ocena. 0 / 5. Liczba głosów: 0
Na razie brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten post.