Jakie są przyczyny i objawy zbliżającego się porodu przedwczesnego?

Ciąża i oczekiwanie na swojego potomka to zazwyczaj wspaniały czas dla przyszłej mamy i taty. Niestety nie zawsze wszystko idzie zgodnie z planem i pojawiają się komplikacje, które wywołują stresy oraz uzasadnione obawy. Na szczęście współczesne położnictwo potrafi poradzić sobie z wieloma zagrożeniami i wyzwaniami. Zaliczyć do nich można niewątpliwie przedwczesny poród. Co powinniśmy o nim wiedzieć?

Przedwczesny poród – definicja

Jak łatwo się domyślić, przedwczesny poród ma miejsce przed czasem. Urodzenie dziecka w terminie następuje pomiędzy 38 a 41 tygodniem trwania ciąży (niektóre źródła sugerują nawet 42 tydzień). Kryterium czasowe jest zatem najistotniejsze dla definicji. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – World Health Organization) poród przedwczesny to stan, w którym dochodzi do rozwiązania ciąży przed 37 tygodniem lub 259 dniem jej trwania¹. Ważne jest tu jednak urodzenie żywego dziecka. Definicję tę można jednak doprecyzować. Poród przedwczesny ma bowiem miejsce już po ukończonym 22 tygodniu ciąży. Wcześniej jest mowa o poronieniu. Samo wcześniactwo również można podzielić na:

• bardzo skrajne (ekstremalne) – przed 28 tygodniem ciąży,
• skrajne – między 28 a 32 tygodniem ciąży,
• późne – po 32 tygodniu.

Warto tu zaznaczyć, że o dziecku urodzonym przedwcześnie mówimy także w momencie przyjścia na świat z niską wagą. To przedział od 500 do 2500 gramów. Przedwczesny poród traktowany jest jako powikłanie. Jednocześnie wyróżnić można trzy jego postaci, które różnią się objawami, przebieganiem oraz stopniem zaawansowania:

• zagrażający poród przedwczesny,
• poród przedwczesny w toku,
• poród przedwczesny dokonany.

Ryzyka dla wcześniaka związane z przedwczesnym porodem

Przedwczesny poród jest przerwaniem prawidłowego rozwoju płodowego dziecka. To zawsze zagrożenie dla życia. Niesie też za sobą ryzyko licznych problemów nawet w przypadku, gdy maluszek urodzi się żywy. Wiele zależy od dokładnego momentu, gdy dziecko przychodzi na świat. Im później, tym lepiej. Niska masa urodzeniowa niesie zwykle za sobą specjalne wymagania żywieniowe. Moment wcześniejszych narodzin ma wpływ na mnogość potencjalnych problemów medycznych. Stąd też kobiety ciężarne z dużym ryzykiem tego typu porodu często wymagają hospitalizacji przez wiele tygodni. Dzieci urodzone przedwcześnie wymagają już od pierwszych minut życia specjalistycznej opieki. Częściej też chorują, narażone są bardziej na niepełnosprawność oraz zaburzenia neurologiczne. Do tego należy doliczyć przewlekłe problemy z płucami, ślepotę, głuchotę oraz gorsze wyniki edukacyjne.

Objawy – jak rozpoznać przedwczesny poród?

Samoistny poród przedwczesny objawia się niemal identycznie, jak ten odbywający się we właściwym terminie. Po prostu następuje znacznie wcześniej. Do symptomów zwiastujących poród wczesny zaliczymy zatem występujące przed 37 tygodniem ciąży:

• silne oraz regularne skurcze macicy, które stają się coraz bardziej intensywne;
• bóle brzucha i podbrzusza;
• bóle pleców i ud;
• bóle w odcinku krzyżowym kręgosłupa;
• ucisk lub ból w okolicach miednicy;
• uczucie ucisku na kanał rodny;
• pęknięcie błon płodowych;
• odejście wód płodowych;
• zwiększenie wydzieliny pochwowej;
• plamienie lub krwawienie z dróg rodnych;
• skurcze w jelitach lub biegunkę;
• odejście czopa śluzowego.

Pewność odnośnie przedwczesnego porodu potwierdzi badanie ginekologiczne wykonane z pomocą wziernika oraz palpacyjne szyjki macicy. Dodatkowe informacje pozwoli uzyskać USG oraz kardiotokograficzna rejestracja akcji serca płodu. W czasie ciąży na pewno nie można lekceważyć objawów przedwczesnego porodu i zawsze warto skonsultować się z lekarzem w sytuacjach niepewności.

Etiopatogeneza oraz przyczyny przedwczesnego porodu

Istnieje bardzo wiele potencjalnych przyczyn porodu przedwczesnego. Lekarze często nie są w stanie wskazać, które z nich w danym momencie były decydujące. Etiologia wskazuje zazwyczaj na wystąpienie wielu z nich jednocześnie. Często bywają tożsame z przyczynami wywołującymi poronienia. Ponieważ trudno je wskazać, medycyna często kieruje swoją uwagę na czynniki ryzyka, które sprzyjają porodowi przedwczesnemu. Jako medyczne wymieniane są:

• przebyte wcześniej porody przedwczesne,
• poronienia w poprzednich ciążach,
• nieprawidłowa budowa macicy,
• ciąża mnoga,
• przodujące łożysko,
• niedokrwienie łożyska lub macicy,
• pęknięcie pęcherza płodowego,
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze i powiązane z nim stany przedrzucawkowe czy rzucawkowe,
• infekcje pochwy oraz dróg moczowych,
• wady wrodzone płodu,
• choroby zakaźne,
• zaburzenia hormonalne,
• wielokrotne aborcje,
• urazy fizyczne.

Czynniki społeczne wpływające na ryzyko porodu przedwczesnego to:

• silne stresy,
• wysiłek fizyczny,
• niski status społeczno-ekonomiczny,
• nieprawidłowa dieta,
• nadwaga,
• niedowaga,
• spożywanie alkoholu,
• palenie papierosów,
• wiek kobiety poniżej 20 lat lub powyżej 35,
• wiek mężczyzny powyżej 45 lat,
• odstęp między ciążami mniejszy niż 6 miesięcy.

Jednocześnie warto zaznaczyć, że porody przedwczesne często występują samoistnie, a mimo licznych badań nie udaje się potwierdzić żadnego z czynników ryzyka².

Jatrogenny poród przedwczesny

W niektórych sytuacjach to lekarz podejmuje decyzję o wywołaniu porodu przed terminem. Nazywany on jest wtedy jatrogennym. Dzieje się tak w przypadku, gdy zdaniem lekarzy ze względów medycznych narodziny wcześniaka okażą się dla niego i matki bezpieczniejsze, a utrzymanie ciąży będzie stanem większego ryzyka. Najczęstszymi przyczynami przyspieszonej daty porodu są w tym przypadku:

• stan przedrzucawkowy
• oddzielenie się łożyska prawidłowo usadowionego,
• niedotlenienie płodu,
• brak ruchów dziecka,
• ciężka hipotrofia płodu,
• powikłany konflikt serologiczny,
• ciąża mnoga,
• zakażenie wewnątrzmaciczne.

Jak ograniczyć ryzyko przedwczesnego porodu?

Podstawą, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego są regularne wizyty kontrolne u ginekologa w trakcie ciąży i wykonywanie wszystkich badań zleconych przez lekarza. To pozwala na bieżącą ocenę ryzyka wczesnego wystąpienia komplikacji oraz szybszą reakcję w momencie ich wystąpienia. Komfort psychiczny oraz emocjonalny w życiu kobiety ciężarnej ma olbrzymie znaczenie, dlatego ważne pozostaje unikanie stresujących sytuacji i zapewnienie sobie relaksu. Wiedza kobiet na temat przedwczesnego porodu wciąż nie jest wystarczająca. Dlatego znaczenie ma również profilaktyka oraz powszechniejszy dostęp do wiedzy³. Każda przyszła mama, która przygotowuje się do porodu, powinna mieć dostęp do wiarygodnych źródeł w tym zakresie.

Zahamowanie zbliżającego się porodu przedwczesnego

Poród przedwczesny uważany jest za wieloczynnikowy zespół chorobowy. Istnieje określony sposób postępowania medycznego przy zaistnieniu takiej sytuacji. W związku z tym zapobieganie określa się czasem mianem leczenia porodu przedwczesnego. W niektórych przypadkach można go zatrzymać lub opóźnić. Stosowane są tu następujące metody farmakologiczne:

• tokoliza – leki tokolityczne hamują czynność skurczową macicy;
• kortykosteroidy – zapobiegają zakażeniu ogólnoustrojowemu, i stanom zapalnym, dodatkowo wspomagają wydolność oddechową u wcześniaków;
• antybiotyki – konieczne zwłaszcza w sytuacji, gdy doszło do pęknięcia pęcherza płodowego;
• progesteron – wspomaga podtrzymanie ciąży;
• siarczan magnezu – zmniejsza ryzyko wystąpienia zaburzeń motorycznych i porażenia mózgowego u dziecka.⁴

Dodatkowo stosowane są interwencje w postaci założenia szwu okrężnego lub pessara szyjkowego, kiedy przyczyną wcześniejszego porodu jest niewydolność szyjki macicy. Poród przedwczesny to wciąż nie do końca zbadany obszar dla nauki. Może się zdarzyć z bardzo wielu nieokreślonych powodów. Objawy i przyczyny są wielorakie. W niektórych sytuacjach akcję porodową celowo wywołują też lekarze. Mimo rozwoju i postępu medycyny wciąż nie istnieje wiele metod dla skutecznego rozpoznania czy zapobiegania przedwczesnemu porodowi. Niemniej jednak dzieci urodzone wcześniej mają obecnie znacznie większe szanse na przeżycie, choć wciąż narażone są na liczne negatywne skutki takiego przyjścia na świat.

FAQ – pytania o poród przedwczesny